.
.
(Tomislav Osmanli, Iza ugla, Albatros plus, Beograd, 2017)
.
.
Spajajući humor sa tugom i izazivajući u čitaocu pregršt različitih emocija i reakcija, pripovedač poručuje da je sudbinski koncept koji vlada svetom u biti vrlo nepredvidiv i neodređen. Međutim, ponovni pronalazak uporišta nakon burnog, ratnog vremena, moguć je i nalazi se odmah tu, neočekivano, u vidu iznenađenja, na samo korak udaljenosti – iza ugla.
…..Domaća čitalačka publika već je imala prilike da se susretne sa delima Tomislava Osmanlija, makedonskog proznog pisca, dramaturga, scenariste, filmskog i pozorišnog kritičara, esejiste i novinara. Nakon romana XXI i Zbirke priča: elegije i groteske – apsurdi u prozi, na srpski jezik je preveden i objavljen najnoviji njegov roman – Iza ugla. Tematika koja zaokuplja autora pri pisanju ovog proznog ostvarenja raznolika je, te se, između ostalog, govori o ratovima devedesetih godina prošloga veka i o posledicama koje ove navedene nedaće izazivaju u životu čoveka.
…..Već na prvim stranicama nailazimo na različite postupke oneobičavanja tradicionalne romaneskne strukture. Pripovedač nas uvodi u fikcijski svet kroz san jednog od junaka, i to čini vrlo suptilno, te čitalac isprva ne razabira o čemu je tačno reč ili situaciju poima kao potpuno fantastičnu. Naime, reč je o snu o gubitku svoje duše i njenog preseljenja u unutrašnjost, tačnije, naturalistički – u utrobu drugog bića. Da stvar bude interesantnija, osoba koja sanja živi u devedesetim godinama dvadesetog veka, dok se duša „seli” u antičko doba; dakle, prožimaju se i mešaju različite vremenske dimenzije, što predstavlja jednu od važnih odlika ovog romana.
…..U nastavku teksta, stvara se čitav dijapazon različitih događaja i likova. Nailazimo na antičke filozofe, na naučnike, vojnike, teoretičare književnosti, arhitekte, programere, konobare, penzionere koji žele da se bave muzikom i tako dalje. Razvijeno je nekoliko tokova radnje tako što pripovedač o svakom od njih govori nasumice, i to ukratko, u isečcima, koristeći tehniku montaže. Na taj način čitalac stiče utisak da se događaji organizuju u scene koje se pred njim smenjuju kao filmski kadrovi. Kompozicija, usled takvih postupaka, postaje fragmentarna i struktuirana po principu mozaika. Međutim, događaji su samo naizgled međusobno neuslovljeni i nepovezani. Likovi se pretežno ne poznaju i ne susreću se, ali je duh vremena ono što ih na širem planu povezuje i čini da se istovetno osećaju.
…..Pripovedanje u romanu pretežno teče u trećem licu jednine, ali je ispresecano različitim tipovima diskursa. Na primer, kroz čitav tekst možemo pratiti i-mejl prepisku dvojice likova, čime se u tekst unose novine na pripovedačkom planu. Takođe, na ovaj način se narušava linearnost pripovedanja, što omogućava čitaocu da vizuelno mapira poglavlja koja su ovim postupkom napisana, te da ih čita odvojeno, ako to želi. Narušavanju linearnosti doprinose i nekolicina grafičkih crteža koji se javljaju u tekstu, poput nacrta geometrijskih uglova i slično.
Radnja obuhvata ogroman raspon vremena i prostora. U tekstu se govori, najpre, o antici, kada na „scenu” romana stupaju junaci poput Talesa, Anaksimandra i Pitagore. Potom, neki od antičkih junaka „prelaze” i u vreme devedesetih godina dvadesetog veka, kojima je pripovedač posvetio najviše pažnje. Pripovedač želi da obuhvati vreme od pre početka nove ere, do samog kraja dvadesetog veka, ne prelazeći, indikativno, u novi milenijum, već završavajući roman pred početak 2000. godine. Lokacije na kojima se radnja odvija raznolike su. Sa jonske antičke grčke obale stupa se na prostor Balkana – u Srbiju, Bosnu i Hercegovinu i najviše Makedoniju. Skoplje je grad u kome je radnja najviše zastupljena i njegovi stanovnici imaju odličan uvid u sva aktuelna događanja na Balkanu. Pored scena u romanu koje su lokalizovane u Rusiji, Turskoj i Rimu, radnja se izmešta i u Sjedinjene Američke Države, odakle su poreklom neki od vojnika koji su poslati na Balkan da bi ratovali.
U svom intervjuu za list „Danas”, koji je objavljen 1. jula 2018. godine, Tomislav Osmanli se izjašnjava kao „jugonostalgičar” i govori o današnjem, posleratnom dobu, kao o „dobu senki”, čime uviđamo njegov pesimistički stav prema životu čoveka stasalom na prostoru Balkana za vreme ratova koji su trajali devedesetih godina. Nije slučajno što se roman završava pred sam početak novog milenijuma. Ratovi su ostavili dalekosežne posledice na živote ljudi na Balkanu. Junaci romana negativno reaguju na preterano optimističke stavove prema životu, često govore o prošlosti, a pojedini čak i menjau identiet, ugušeni životnom kolotečinom, te se sele u Ženevu i pokušavaju da nađu utočište na spiritualnom planu. Upečatljiva, tužna i vrlo poetski obojena scena u romanu je ona kada, usled pomračenja Sunca, junak oseća prelazak svih umrlih duša preko Ženevskog jezera, čime se ukazuje na uzaludnost pogibije ljudi u pomenutim okolnostima.
Krajnji ishod postavljenih problema i tema u romanu ipak nije pesimistički nastrojen. S tim u vezi, možemo postaviti pitanje – da li se glavnim junakom može smatrati Pitagora? Da, baš onaj Pitagora, koji govori o „harmoniji sfera”, o unošenju reda u poredak stvari, u haos, što bi svaki od junaka trebalo da učini. O prostoru Balkana devedesetih godina prošloga veka se može govoriti kao o prostoru haosa, kao o celini koju treba harmonizovati. Roman počinje i završava se govoreći o Pitagori, čime njegov lik dobija povlašćeno mesto u tekstu. Junaci se često pozivaju na Pitagorino poimanje geometrije. Sa druge strane, na primer, razgovarajući o obnovi porušenih građevina za vreme ratova u Bosni i Hercegovini, junak-arhitekta iznosi jedno od načela moderne arhitekture, oblikovano u maksimu: „Čovek je mera svega”, što je poručio Protagora. Čovek zaista i jeste mera svega, on je taj koji može da obnovi porušene građevine, kao simbole pređašnjeg, predratnog mira i lepote.
.
.
.
.
.
