(Selma Hasanović, Na početku bijaše stid – studija o Hasanaginici, Sent, Novi Pazar 2015)
.
…..Čuvena balada Hasanaginica koja prikazuje Hasanagu (koji je ranjen u u gori očekivao ljubav i pažnjju koja mu je uskraćena) i Hasanaginicu (koja je tragični krivac bez krivice, neko ko bespogovorno poštuje nametnute zakone, po cenu sopstvene sreće, ali i ženi sa uzvišenom majčinskom ljubavlju koja se uzdiže iznad svih normi i okvira), dakle, balada u kojoj stradaju likovi posredstvom sopstvenih unutrašnjih težnji i sputavanja, predstavlja pravu misteriju koja pruža širok dijapazon tumačenja, kao i metatekstova nastalih po uzoru na nju. Upravo o toj problematici govori studija Selme Hasanović Na početku bijaše stid.
…..Selma vrši studiozno proučavanje počev od razotkrivanja porekla balade Hasanaginica i vremena datiranja oko kog postoje nesuglasice, pa sve do značenjskih slojeva pojedinih delova teksta. Naime, datiranje balade je veoma upitno, čime se Selma u određenim naznakama i bavi u uvodnom delu svoje knjige.
…..Prateći liniju datiranja Hasanaginice možemo se vratiti unazad četiri do pet vekova, pronašavši je najpre u zaboravljenim tekstovima slavenskog porekla u Erlangenu u Nemačkoj u tzv. Erlangenskom rukopisu, koji datira iz XVI veka, a kojeg je igrom slučaja otkrio nemački filolog Gerhard Gezeman proučavajući rukopisnu zaostavštinu neimenovanog sakupljača narodne književnosti slavenskog porekla.Potom se Hasanaginica našla u spisima putopisca, etnografa Alberta Fortisa koji je dao veliki doprinos ne samo očuvanju narodne književne baštine, već i njenoj popularizaciji.Nakon Fortisove misije o popularizaciji narodnog stvaralaštva sa naših prostora Hasanaginica doživljava prevođenje na mnoge jezike od strane čuvenih pisaca kao što su Aleksandar Sergejevič Puškin, Gete, Volter Skot i mnogi drugi. 1814. godine Vuk Karadžić preuzima od Alberta Fortisa Hasanaginicu i približava je tada malobrojnoj opismenjenoj čitalačkoj publici, kritički se osvrnuvši na nerazjašnjene podatke o narodnom pevaču koji je ispevao, kao i vremenu i prostoru sa kog potiče.
…..Intertekstualnost koja u književnosti podrazumeva istu ili sličnu tematiku, pojmove ili bilo kakve druge segmente preuzete iz nekog teksta ili rađene po uzoru na dati tekst jeste glavna problematika Selminog prvenca.
…..Selma koristeći komparativnu metodu upoređuje nekoliko varijanti izvornog teksta Hasanaginice iznoseći jasne razlike koje su zapisivači pravili prilikom unošenja teksta u svoje spise. Da je Hasanaginica bila inspiracija mnogima, kako onima koji su je proučavali kao delo narodne književnosti, tako i savremenicima kojima je bila uzor da napišu novo delo, dokaz su i mnogobrojne dramatizacije Hasanaginice kojima je Selma s punim pravom posvetila pažnju dok je pisala ovu studiju.Selmi su za komparativnu analizu poslužili postojeći dramski tekstovi čiji su autori: Aleksa Šantić, Milan Ogrizović, Alija Isaković, Ljubomir Simović, Tomislav Bakarić, Nijaz Alispahić i Niko Topić.
…..Iako su u baladi Hasanaginici kao i u mnogim drugim baladama jasno uočavaju svih pet dramskih elementa, pred Selmom se otvorio težak zadatak, da te iste elemente, dakle uvod, zaplet, kulminaciju, obrt i rasplet, predoči iskazujući sve razlike i sličnosti. Selma nam otvara horizont na kom se jasno vide intencije autora da prikažu uticaj realnih događaja i pečat određenih životnih situacija koje se neizostavno posmatraju kroz predrasude. Kroz opsežno izlaganje autorica nam daje mogućnost da istovremeno pratimo tokove nekoliko dramatizovanih tekstova Hasanaginice jasno ističući pojedinosti koje upravo ukazuju na razlike u tekstovima i na ugao glednja dramaturga koji su se ovim tekstom bavili.
…..U odeljku Likovi Selma analizirajući likove kroz dramske tekstove, pruža nam uvid ne samo u postupke likova, već nam daje objektivnu sliku vremena, prilika i osećanja. Ne držeći stranu ni jednom od glavnih likova autorica nam daje potpunu psihološku sliku likova koju je mogla naći u svakom autorskom tekstu. Ističe da je npr. Šantićev Hasanaga, junak koji čeka na sudbinsko odvijanje situacije, da je to lik koji se kaje zbog svojih postupaka, ali istovremeno je neko ko okrivljuje Hasanaginicu, pritom dajući monolog koji odaje utisak melanholika koji tuguje i koji se jedva miri sa sudbinom. Istog tag Hasanagu Bekrić vidi, kako Selma ističe, kao mudrog, promćurnog i dobrodušnog junaka, kojem je data čak i filozofska nota, pa tako kroz celu dramu provlači, religijska ali i psihološka pitanja.
…..Kada je reč o liku Hasanaginice, ona je takođe, različito viđena u dramskim tekstovima. Za razliku od Šantića koji joj pažnju posvećuje tek pri kraju drame, prikazavši je kao žrtvu čijim životom vlada sudbina i tuđa volja, kod Isakovića je kako Selma navodi ona nosilac cele radnje i prikazana je gotovo kao žena koja može parirati današnjoj savremenoj i obrazovanoj majci koju karakteriše izbrušeno ponašanje i odmerenost u svim postupcima. No, ipak Hasanaginica je data kao lik koji na koncu svih događaja strada. Pored ova dva glavna lika, kroz psihološku analizu i oslikavanje portreta autorica navodi karakteristike i ostalih likova, posvećujući im svakako dovoljno pažnje u svojoj studiji.
…..Apendiksom I koji je naslovljen kao Odstupanje od šerijatskih normi u poetskom i dramskim tekstovima Hasanaginica, koji se nalazi na kraju knjige ustvari Selma nas vraća na početak, to jest na tumačenje naslova knjige Na početku bijaše stid, sa posebnim osvrtom na glavni motiv, tj.stid koji je ujedno i glavni pokretač celokupne radnje. Pri analizi ove balade uglavnom se stid posmatra kao proizvod patrijarhalnih normi i običaja koje je nametnula potčinjenost tadašnjoj turskoj vlasti. Dok se sa druge strane javlja nelogičnost, otkuda srdžba Hasanage na suprugu samo zato što je ispoštovala pravilo koje joj je bilo nametnuto. Dakle, kamen spoticanja je stid kojeg moderno društvo ne priznaje, ne prihvata, ne razume, tako da se postavlja pitanje da li ga uopšte poseduje zato sto kritikama podleže osobina koja se ne preoznaje kao merilo prihvatljivih i opravdanih razloga za činjenje ili nečinjenje nekog dela. U Apendiksu I Selma, takođe, navodi da su Hasanaga i Hasanaginica islamske veroispovesti pa shodno tome njihove postupke posmatra kroz okvire islamskih propisa sadržanih u Kur’anu i hadisima Allahovog poslanika Muhameda a.s., iz kojih se izdvajaju citati koji su pomogli pri razrešenju i tumačenju Selmine problematike.
…..Apendiksom II kojim se i završava ova studija analizirana je drama Hasanaginica autora Nika Tiopića, koja je posebnu pažnju kod Selme zavredila upravo zbog svoje sadržine i tematike koja se u mnogome razlikuje od ostalih dela rađenih po uzoru na Hasanaginicu, kao i zbog svoje slabe motivisanosti istoimenom baladom, zbog čega se i ne pominje dok je vršena komparativna metoda.
Uspešno pisanje ove studije jesu potvrda i rezultat komparativne analize balade i dramske radnje, elemenata, faza i likova, putem kojih su razrešene mnoge problemske situacije, a s konačnim ishodom tj. odgonetanjem nejasnoća koje se vezuj sa viševekovnim postojanjem Hasanaginice, i tumačenjem motiva koji se kroz nju prožimaju.
.
.
.
.
.
.
