.
.
Produžene senke Jalije
.
(David Alkalaj, Moja Jalija, Čigoja, Beograd, 2019.
Priredili: Mirjana Belić Koročki Davidović i Radivoje Davidović)
.
…..Postoje dva sveta koja u meni izazivaju posebna osećanja poštovanja: prvi je sefardski, o kome govori Moja Jalija, a drugi je svet austrijskog, odnosno baroknog Beograda, o kome je objavljena brošura Barokni Beograd, povodom istoimene izložbe u Konaku kneginje Ljubice. To su dve sasvim drugačije verzije života, jedan zapadnjački, drugi orijentalno-mediteranski, ali oba krcata nedvosmislenom lepotom. Pored stare zbirke priča Sa Jalije Hajima Daviča, koja istovremeno predstavlja i jednu od prvih knjiga sa gradskom tematikom u našoj književnosti, knjiga Moja Jalija Davida Alkalaja može se posmatrati u sklopu te slojevite, a sasvim zapostavljene sfere Drugosti ovog podneblja u našoj istorijskoj svesti. Dorćol je, posebno sefardski Dorćol, odnosno Jalija, predstavljao specifičnu multikulturnu celinu, koja je po svemu bila vrlo samosvojna, u svim svojim poljima: gastronomiji, hortikulturi, folkloristici, jeziku, muzici.
…..Knjiga Moja Jalija Davida Alkalaja po žanru je mešavina publicistike sa elementima lirske proze, svakako pisana pod vođstvom uspomena, i na neki način rečenicu njihovog preseka sa Alkalajevim toposom nostalgije nalazimo u sledećem navodu:
„Tražio sam Jaliju, ali ne onu pravu. (…) Njenu senku.”
…..Ima razlike u tonu ovog žala u odnosu na žal Čiča Ilije Stojanovića – za Dorćolom iz 1875, čini se, možda je čak manje teatralan, a više melanholičan, potišten, sanjalački; uostalom, Alkalaj je pisao novinske članke sa elementima priče, a Čiča Ilija komad za pozorišno izvođenje.
…..Alkalaj luta Jalijom svojih sećanja kao i Hajim Davičo, koristeći, opet slično njemu, sve vreme svog pripovedanja oblike aorista i imperfekta, kombinujući ih sa perfektom, reklo bi se, ponekad u zavisnosti od emocionalne boje situacije, ili želje da se to nešto prikaže više starinskim. On svoj topos nostalgije i otpora prema modernizaciji objašnjava preko personifikovane Jalije: „Jalija nije imala ambicija. Ona nije žudela za modernizacijom. Njen ideal beše očuvanje starog, očinskog, dedovskog.” Kao što znamo, Jalija jeste bila deo Dorćolskog kvarta, ali sam toponim Dorćol i Alkalaj (kao i Čiča Ilija, Hajim Davičo i svi drugi autori) vrlo jasno razlikuje od Jalije: „Glavni bulevar Jalije, Jevrejska ulica, prostirala se od Solunske do Dorćola.” Očigledno je da on za toponim Dorćol uzima nekadašnji trg i njegovu okolinu, prvobitno mesto gde je Dorćol nastao, tu raskrsnicu ili raskršće četiri puta između Dušanove, Dubrovačke i Kralja Petra. Međutim, on jednim kratkim opisom vrlo poetski razjašnjava tu granicu: „Dorćol beše granica mahale. Mahala je u stvari bila ispod i niže Dorćola. Na samoj granici, na Dorćolu, stanovahu, razume se, jalijski stanovnici. Ne dalje, ne više Dorćola. Ne gore. U grad se išlo na posao (…)” i svakako: „Jalija je moje srce, Dorćol je prilaz Jaliji, kapija Jalije”. Ovo je jedna sentimentalna povest i srce je presudno važno, često se citira i uvažava njegova upornost i odanost svojim prostranstvima. Ipak, na jednom mestu kasnije u knjizi, praćen ponovo toposom nostalgije, dakako zbog modernizacije i izgradnje oblakodera, prisvaja i Dorćol kao neumitni deo svoje rane, mladalačke emocionalne geografije: „To nije moj Dorćol!” Uprkos administrativnim knjigama, gde je prostor Jalije svakako zaveden pod Dorćolski kvart (1882, 1935, itd), uvek nas zanima i lično osećanje stanovnika prema toj administrativnoj podeli. Alkalaj jedini na ovakav način ujedno spaja i razdvaja Dorćol i Jaliju, potvrđuje i naše pretpostavke da je ovo, nema sumnji, dorćolska proza, projekcije senki iz Davičovih priča objavljenih 1893. godine pod nazivom Priče sa Jalije. Sugestivni opisi mahale se nižu i čine lirski kaleidoskop, uklopljiv sa Davičovim slikama ponovo, pa navodi: „Ni u jednom parčetu Beograda, ni u jednom kvartu ili naselju i predgrađu nije se slobodnije disalo, na periferiji ili u centru grada, kao što je to bio slučaj na Jaliji”. Ili jedan opis noćnog predela, takoreći snolike istočnjačke mistike, gde čitamo: „Letnja noć spustila se na Dorćol i Jaliju i pokrila dunavsku obalu i bedeme i opkope Donjeg grada i tamom obavila ogromnu i široku reku koja je plovila svojim večnim putem noseći pred sobom neizmerne vodene mase. Retki fenjeri po jalijskim sokacima bacahu bledu svetlost koja je samo povećavala tajanstvenost mahalske noći.” Ali naročiti su opisi dunavskih oluja, stalnog suživota sa rekom koju su od milja, kaže Alkalaj, zvali La Tuna, da umilostive njenu/njegovu snagu, konkretno u ovom opisu nalazimo gotovo starozavetnu scenu kažnjavanja zbog greha koji je počinjen: „Mrak se spustio na Jaliju. Nebo se iznenada natuštilo. Oštre i kratke munje predskazivale su na buru. Sa Dunava je prodro hladni vazdušni talas, dok nije udario besni orkan. Lomio se vetar nad Jalijom i gromovi padali nekako u blizini kao da hoće da je unište, da je zapale, da sliste sa Zemlje kao da nikad nije postojala. Nebo se prolomilo nad grešnom mahalom. Sručio se crni oblak na nju i široki mlazevi kiše izmešani sa krupnim gradom poplaviše glavni sokak mahale. Jalija se uvukla u sebe rastužena, uplašena i zbunjena.” Tokom svih ratova Jalija i Dorćol su bili uvek među prvim metama, zbog blizine reke preko koje je svakako bila druga država. Tako dolazimo do bitnog momenta za prirodu Drugosti jevrejskog elementa: „Svi su sumnjali u vernost Jalije. Nahijski kneževi sumnjali su u Jaliju da je verna Turcima, a Turci sumnjali da je verna Srbima. Austrijanci i Mađari verovali su u odanost Jalije Srbima.” Pomalja se u svom tom lirizmu Alkalajevom nota bolećivosti, jer „Moja Jalija bila je veliki paćenik”, uvek izložena svakojakim napadima, što neprijateljskih vojski, što zbog svoje kulturološke različitosti. Po nečemu su još ove uspomene prave produžene senke Davičove Jalije, a to je po pomenu samog Daviča, po pomenu njega kao malog – koji je upijao sve te priče od ljudi i čija porodica je imala veliku ulogu u jevrejskoj integraciji u srpsko društvo, a čija kuća je posle rata srušena i na njenom mestu iznikla je višespratnica. Iako ga po slikama poredimo sa Davičom, Alkalajev žal dvostruki je: to nije samo topos, opšte mesto žaljenja za prošlim vremenima, to je jedno vrlo realno i potresno svedočanstvo o iščeznuću jedne kulture, genocidu i lingvocidu koji se na ovom prostoru dogodio tokom Drugog svetskog rata. Zato reči kojima se ova knjiga završava dobijaju dodatnu kulturološku težinu. One su Dorćolu i Beogradu odnele jednu koloritnu, organizovanu, viševekovno istrajalu Drugost i zato kaže: „Izgubljena Jalija odnela je moje srce.”
…..David Alkalaj rođen je 1897. u Beogradu, a umro je 1981. u Jerusalimu, gde jedan trg nosi njegovo ime. Tekstove iz ove knjige objavljivao je tokom 60-ih i 70-ih godina u raznoj periodici u Jugoslaviji. Osim književnog, značajan je i Alkalajev društveno-politički angažman, pre svega mesto urednika u časopisu Izrael, spikera na radiju Kol Israel, predsednika Jevrejskih opština Jugoslavije, a nije bez značaja spomenuti i da je, inače po struci advokat, bio rezervni oficir vojske Jugoslavije i kao takav, preživeo zarobljeništvo, a u logoru Sajmište izgubio ženu i sina.
.
.
.
.
.
